Urlop ojcowski w Niemczech to określenie krótkoterminowego, zazwyczaj 10-dniowego urlopu dla ojca lub drugiego rodzica bezpośrednio po narodzinach dziecka. Podobnie jak urlop macierzyński czy rodzicielski dla matek, jego celem jest wspieranie pierwszych wspólnych chwil rodziny oraz bardziej równomierny podział obowiązków opiekuńczych. W praktyce niektórzy pracodawcy w Niemczech udzielają takiego urlopu dobrowolnie. Nie jest to jednak tradycyjnie ani długofalowo ugruntowana instytucja w niemieckim prawie. Prawne uprawnienie do urlopu ojcowskiego ma powstać dopiero po przyjęciu nowej ustawy o tzw. Familienstartzeit (czas rozpoczęcia życia rodzinnego).
Przyjęcie tej ustawy niemiecki rząd pierwotnie planował na rok 2024. Jednak nawet we wrześniu 2025 roku projekt ustawy o rozpoczęciu życia rodzinnego (Familienstartzeitgesetz) nie został jeszcze włączony do aktualnej umowy koalicyjnej. Nowe prawo ma wprowadzić implementację dyrektywy Unii Europejskiej nr 2019/1158 dotyczącej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, której termin wdrożenia upłynął już w 2022 roku. Obecnie więc prawo do urlopu ojcowskiego nie jest jeszcze zapisane w niemieckiej legislacji, a świeżo upieczeni ojcowie nie mogą się o nie ubiegać.
Niemcy jeszcze poczekają na urlop ojcowski
Obecnie młodzi rodzice mogą opiekować się dzieckiem jedynie w ramach urlopu rodzicielskiego (Elternzeit). Maksymalna długość urlopu rodzicielskiego w Niemczech wynosi 3 lata na jedno dziecko dla jednego rodzica, co oznacza, że oboje rodzice mogą łącznie spędzić z dzieckiem w domu nawet 6 lat. Rodzice mogą korzystać z urlopu wspólnie lub oddzielnie – w zależności od potrzeb i możliwości – a w tym czasie mogą również pracować w niepełnym wymiarze godzin (do 30 godzin tygodniowo).
Nie każdy urlop rodzicielski jest taki sam
Wraz z urlopem rodzicielskim (Elternzeit) wiąże się również pojęcie zasiłku rodzicielskiego (Elterngeld lub Elterngeld Plus – szczegółowo omawiamy to w innym artykule). Wiele osób myli lub łączy te dwa pojęcia, jednak w rzeczywistości obowiązują dla nich zupełnie inne zasady.
Na urlop rodzicielski można pójść nawet bez pobierania Elterngeld, i odwrotnie – można pobierać Elterngeld, nawet jeśli się pracuje.
Prawo do Elterngeld i Elternzeit mają oboje rodzice, a z dzieckiem w domu mogą zostać zarówno matka, jak i ojciec.
Specjalną formą wsparcia rodzin w Niemczech jest tzw. Partnerschaftsbonus. Przysługuje on tym rodzicom, którzy oboje zdecydują się pracować w niepełnym wymiarze godzin – od 24 do 32 godzin tygodniowo – przez co najmniej 4 kolejne miesiące.
W takim przypadku rodzice otrzymują prawo do dodatkowych 4 miesięcy zasiłku Elterngeld.
Ojcowie już dziś mogą korzystać z urlopu na opiekę nad dzieckiem
Jaki więc sens ma wprowadzenie urlopu ojcowskiego w kraju, w którym ojcowie już od dawna mogą opiekować się dzieckiem w ramach urlopu rodzicielskiego i pobierać zasiłek rodzicielski?
Choć może się wydawać, że Niemcy „dublują” urlop rodzicielski, w rzeczywistości chodzi o dwie zupełnie różne formy urlopu:
- Klasyczny urlop rodzicielski (Elternzeit) w Niemczech jest długoterminowy i elastyczny, ale nie jest automatycznie płatny, a jego rozpoczęcie trzeba zgłosić pracodawcy co najmniej 7 tygodni wcześniej.
- Natomiast urlop ojcowski (Vaterschaftsurlaub) to krótkie wolne bezpośrednio po narodzinach dziecka, o które pracownik wnioskuje podobnie jak o zwykły urlop wypoczynkowy, bez długiego okresu zgłoszenia.
Urlop ojcowski ma być płatny, podobnie jak zasiłek chorobowy – na podstawie średniego wynagrodzenia.
Okres wypłaty Elterngeld wynosi 12 miesięcy dla jednego rodzica, a jeśli oboje rodzice dzielą się opieką (np. ojciec przejmuje część obowiązków po matce), czas pobierania świadczenia wydłuża się do 14 miesięcy. Podstawowy zasiłek Elterngeld można podzielić według potrzeb, np. 7 miesięcy dla matki i 7 miesięcy dla ojca. Wysokość świadczenia wynosi 65–67% dochodu netto sprzed narodzin dziecka. Minimalna kwota Elterngeld to 300 euro miesięcznie, a maksymalna 1 800 euro.
Elterngeld Plus zapewnia większą elastyczność w wypłacie świadczeń i jest przeznaczony dla rodziców, którzy chcą pracować podczas urlopu rodzicielskiego.
Jego główną zaletą jest dłuższy okres wypłaty – do 28 miesięcy, jednak w połowie wysokości w porównaniu z podstawową wersją Elterngeld.
Jak to wygląda w praktyce?
Najczęściej w Niemczech wygląda to tak, że matka pozostaje z dzieckiem w domu przez pierwsze 12 miesięcy, a ojciec zostaje z rodziną przez pierwsze 2 miesiące po porodzie. W ten sposób rodzice spełniają warunki do pobierania Elterngeld przez maksymalny okres 14 miesięcy. Rodzice mogą jednak ustalić inny podział – na przykład matka zostaje w domu tylko 10 miesięcy, a ojciec przejmuje opiekę przez kolejne 4 miesiące, albo odwrotnie – matka korzysta jedynie z urlopu macierzyńskiego, a następnie zastępuje ją partner na urlopie rodzicielskim.
Złóż wniosek o urlop rodzicielski u pracodawcy na czas
Jak już wspomniano wcześniej, dopóki planowana ustawa Familienstartzeitgesetz nie wejdzie w życie, ojcowie mają możliwość skorzystania z klasycznego urlopu rodzicielskiego (Elternzeit). Jak to zrobić?
1. Wniosek musi być złożony na piśmie i z odpowiednim wyprzedzeniem
Wniosek o urlop rodzicielski musi mieć formę pisemną na papierze. Pracodawca nie ma obowiązku akceptować wniosków przesłanych mailem, faksem ani przez WhatsApp. Zgodnie z niemiecką ustawą o urlopie rodzicielskim (Bundeselterngeld- und Elternzeitgesetz), wniosek należy doręczyć pracodawcy najpóźniej 7 tygodni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Dla ojców obowiązuje więc nieco inny termin niż dla matek, które rozpoczynają urlop rodzicielski dopiero po zakończeniu urlopu macierzyńskiego. Ojcowie muszą więc poprosić o zwolnienie z pracy wcześniej niż ich partnerki. Jeśli tego nie zrobią, urlop rodzicielski nie może rozpocząć się wcześniej niż 7 tygodni po doręczeniu wniosku.
Jedynym wyjątkiem jest poród przedwczesny. W przypadku, gdy wniosek dotyczy dziecka powyżej 3. roku życia, obowiązuje dłuższy termin – 13 tygodni.
2. Treść wniosku
We wniosku o Elternzeit należy koniecznie wskazać:
- Długość i podział urlopu w ciągu kolejnych 24 miesięcy,
- Planowaną datę rozpoczęcia – jeśli wniosek dotyczy okresu od narodzin dziecka, można rozpocząć urlop w dniu narodzin, niezależnie od tego, czy poród nastąpił przed terminem czy po.
Choć mówimy o „wniosku”, pracodawca zazwyczaj nie może go odrzucić, jeśli został złożony w terminie i poprawnie formalnie – nie wymaga to też jego zgody. Istnieją jednak wyjątki, w których pracodawca może odmówić: jeśli wniosek dotyczy przedłużenia już trwającego urlopu, lub jeśli istnieją ważne przyczyny organizacyjne (tzw. dringende betriebliche Gründe). Odmowa może jednak dotyczyć tylko urlopu rodzicielskiego na dziecko, które ukończyło 3 lata.
Niemcy pozostają jednym z ostatnich krajów bez urlopu ojcowskiego
Ciekawostką jest, że tak postępowy kraj jak Niemcy wciąż nie wprowadził płatnego urlopu ojcowskiego. Tym samym należą one do ostatnich państw Unii Europejskiej, które jeszcze tego nie zrobiły. W wielu krajach, w tym w Polsce, obowiązują już przepisy umożliwiające udzielenie krótkiego płatnego urlopu ojcowskiego w ramach tzw. opieki poporodowej. To właśnie dlatego Unia Europejska wywiera presję na Niemcy, by wzmocniły prawa ojców i rodzin oraz dostosowały swoje prawo do europejskich standardów.
